ΓΝΩΡΙΖΕ Ο Ο ΟΜΗΡΟΣ ΤΟ ΔΩΔΕΚΑΘΕΟ;
Που ακουμπάει αυτός ο θεός; Φυσικά σε έναν … Φοίνικα,
δείχνοντας σαφώς
την ξένη καταγωγή του.
Η θεολογία της «Ιλιάδας» είναι διαφορετική από αυτή των Κλασσικών χρόνων,
φανερώνοντας πως η αρχαία θρησκεία ακόμα διαμορφώνονταν. Κάθε άλλο από «προαιώνια»
ήταν. Διαπιστώνουμε διαφορές ακόμα και μεταξύ Ιλιάδας και Οδύσσειας, που γράφτηκε –
ή «διορθώθηκε» αργότερα, με σαφή στόχο να συμπληρωθούν οι«παραλείψεις» της
αρχαιότερης Ιλιάδας.
Ο Διόνυσος, πχ, αναβαθμίστηκε, μετά τον Όμηρο. Ο θεός αναφέρεται, αλλά δεν παίζει
κανένα ρόλο στην Ιλιάδα, αντίθετα με τους άλλους θεούς, ούτε εμφανίζεται να συμμετέχει
στις συνελεύσεις τους όπου αποφασίζεται η μοίρα των αντιμαχομένων. [1]
Επίσης, ο Ποιητής αγνοεί τη λέξη «Μανία», [2] που στην κλασσική περίοδο είχε πάρει ιερή σημασία, σχετική με το Διόνυσο, και είχε συνδεθεί με πολλές λατρείες. Γνωρίζει όμως τις Μαινάδες, χωρίς να τους αποδίδει οργιαστικό χαρακτήρα.
Ο Θεραπευτής θεός Παιήων που αναφέρει, [3] εξαφανίστηκε, (άφησε ως κατάλοιπο τη λέξη «Παιάν» [4] και το όνομά του έγινε επίθετο του Απόλλωνα και της Αθηνάς [5] )
Ακόμη, κανείς δεν ρωτά το Μαντείο των Δελφών. Οι Έλληνες δεν απευθύνονται στο μεγαλύτερο Μαντείο της Ελλάδας, δεν γνωρίζουν καν το όνομα «Δελφοί»! Ακόμα και στην Βοιωτική Αυλίδα, χρησμούς δίνει ο Κάλχας. Η αναφορά του Ομήρου σε ένα ιερό του Απόλλωνα στην «Πυθώ» (Δελφοί), [6] δεν έχει, ακόμα, «πρακτικό»αντίκρυσμα -την αίτηση για χρησμό- άρα το Μαντείο δεν ήταν ακόμα αναγνωρισμένο. Ο Όμηρος θυμήθηκε πως οι Έλληνες έπρεπε να είχαν ρωτήσει τους Δελφούς πριν εκστρατεύσουν στην Τροία, στην… Οδύσσεια. Και πάλι, ο αναφερόμενος χρησμός σχετίζεται με ένα επεισόδιο που δεν αναφέρεται στην Ιλιάδα, τον καυγά Οδυσσέα και Αχιλλέα. [7] Και οι δυο αυτές αναφορές είναι σαφώς μεταγενέστερες του αρχικού έπους, άσκημα προσκολλημένες σε αυτό.
Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση το φίδι με το οποίο χρησμοδότησε ο Κάλχας [8] να ήταν ο φύλακας των Δελφών, ο Πύθων-Δελφύνη, οπότε οι Έλληνες πράγματι ρώτησαν τους Δελφούς, αλλά όταν ήταν ακόμα Μαντείο της Γης, και όχι του Απόλλωνα.
Το ίδιο συμβαίνει και με το Μαντείο της Δωδώνης. Ο Όμηρος το περιγράφει επαρκώς, πληρέστερα από ότι τους Δελφούς, αλλά και πάλι, κανείς Έλληνας δεν το ρωτάει… Υπάρχει η άποψη πως η Δωδώνη ήταν αρχικά στην Θεσσαλία, οπότε η αναφορά του Αχιλλέα στον«Δωδωναίο» Δία, σχετίζεται με την δικιά του, τοπική λατρεία. Αυτό δείχνει, πάνω απ’ όλα, πόσο πρόσφατη ήταν η καθιέρωση της Ηπειρωτικής Δωδώνης ως του «πρώτου» και για πολύ καιρό «μοναδικού», κατά τον Ηρόδοτο, [2, 52] Μαντείου στην Ελλάδα…
Ο θεός του Πανικού, ο Παν, απουσιάζει από ένα πολεμικό Έπος, όπου οι αντίπαλοι«πανικοβάλλονται» συνέχεια… Οι Αθηναίοι υιοθέτησαν τον θεό μετά τη μάχη του Μαραθώνα. (!!!) και τον Ασκληπιό μετά τον Λοιμό του Πελοποννησιακού πολέμου. Οι Αρκάδες την ιστορική εποχή λάτρευαν τον Πάνα ενωμένο με το Δία, ως «Διοπάνα» και όμως ο Όμηρος το αγνοεί, και τους παρουσιάζει να λατρεύουν τον τάφο του ΉρωαΑίπυτου. [9]
Στα Ομηρικά Έπη, η Αθηνά δεν αναφέρεται ως παρθένος. Βέβαια, το επίθετο «Παλλάς»(συγγενές των «παλλακίς» και «παλληκάρι») μπορεί να σημαίνει «νεαρή», άρα«παρθένος» κατά τεκμήριο (εμένα μου λες)… Η πρώτη ξεκάθαρη ανάλογη μνεία γίνεται στους «Ομηρικούς» ύμνους, που είναι μεταγενέστεροι. [10] Σε ένα Μύθο, η Αθηνά είναι μητέρα του… Απόλλωνα! [11]
Ο Ποιητής δεν γνωρίζει τον θεό Πρίαπο. [12]
Δεν αναφέρεται, επίσης, στην τόσο χαρακτηριστική, οργιαστική λατρεία της «Μητέρας των θεών», της φρυγικής Κυβέλης, που όφειλε να λατρεύονταν στην Τροία, όπως λατρεύτηκε αμέσως μετά από τους Έλληνες αποίκους στην Μικρά Ασία. Η λατρεία μεταφέρθηκε αργότερα (και ανώμαλα) στην κυρίως Ελλάδα, και πάντα θεωρούνταν ξένη και αήθης. Ας σημειωθεί πως η καθαρά ανατολική αυτή θεότητα, αποκαλούνταν «Ιδαία»,από το βουνό της Τροίας, την Ίδη. Η έλλειψη αναφοράς σε αυτήν, αποδείχνει το πόσο αργά εισάχθηκε η λατρεία της, αλλά και την ανώμαλη υιοθέτηση της λατρείας όλων των Ολύμπιων, μια που πρώτα έγιναν γνωστοί αυτοί, και… αιώνες μετά, η… μητέρα τους!
Ο Όμηρος αγνοεί, επίσης, τον Ορφέα, που υποτίθεται πως έθεσε τις βάσεις των τελετών και των Μυστηρίων! Οι Ορφικοί πίστευαν στη μετεμψύχωση, αλλά για τον Όμηρο, οι νεκροί ζουν στον Κάτω Κόσμο, τον Άδη, σαν σκιές του εαυτού τους, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις σαν αυτή του Μενελάου, που πήγε στα Ηλύσια Πεδία, ως «γαμπρός του Δία». [13] Η λατρεία των νεκρών είχε μεγάλη διάδοση, ως το τέλος της αρχαιότητας, και θα είχε ελάχιστο νόημα αν η Μετεμψύχωση ήταν γνωστή από παλιά. Αυτή η θεωρία είχε εισαχθεί πρόσφατα από την Ινδία μέσω Φοινίκης. Ο πρώτος που μίλησε γι αυτήν ήταν ο Φοίνικας Σύρος, γιος του Αγήνορα ή του Απόλλωνα, [14] η ο Θαλής ο Μιλήσιος, Φοινικικής καταγωγής, που «πρώτος την ψυχήν είπεν αθάνατον», εννοώντας την Μετεμψύχωση. [15] Και ο Πυθαγόρας, άλλος πιστός της, ήταν επίσης Τύριος, σύμφωνα με μια παραλλαγή. [16]
Στον Ησίοδο και τον Όμηρο δεν έχουμε τον παραμικρό υπαινιγμό για την ύπαρξη των δήθεν «πανάρχαιων» κρυφών τελετών της «αρχαίας» μας θρησκείας, των Μυστηρίων…(Ελευσίνας, Σαμοθράκης, κλπ.)
Ο Ηρακλής θεοποιήθηκε μετά θάνατον. Οι θεοί τον ανέβασαν στον Όλυμπο. Μάλλον μετά από αρκετούς αιώνες… «…λοιπόν, τον Ηρακλή, και ο ίδιος ο Όμηρος σα θνητό άνθρωπο τον ξέρει…» [17] Και πάλι, τα πράγματα διορθώνονται κάπως στην Οδύσσεια:«αυτος δε μετ’ αθανάτοισι θεοίσι τέρπεται» [18]
Ο Ποιητής αγνοεί επίσης την θεοποίηση των Διοσκούρων, που τους παρουσιάζει σα νεκρούς, θαμένους στη γη, μάλιστα προ πολλού. [19] Στην Οδύσσεια, όμως, αναφέρει τον «σωστό» Μύθο. Δεν εντάσσονται όμως στην πλοκή της Ιλιάδας, όπου θα ανήκαν, σαν αδελφοί της Ελένης και… θεοί. [20] «Μόνο ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης δεν πήγαν» (στην Τροία) «αν και αυτοί ήταν οι κατ’ εξοχήν προσβεβλημένοι» (από την αρπαγή της αδελφής τους) «και ο Όμηρος, προσπαθώντας να καλύψει αυτήν την αδιαφορία, παρουσιάζει την Ελένη να απορεί…» [21] Εκεί ήταν… πεθαμένοι.
Δεν μνημονεύει πουθενά και τη θεά Εστία, ενώ γνωρίζει τη λέξη και τις μεταφορικές της έννοιες.
Τον Έρωτα, την συνδετική δύναμη της Δημιουργίας κατά τον Ησίοδο, (…) ο Όμηρος δεν τον γνωρίζει… Ουσιαστικά, ο Έρωτας ήταν θεός των ομοφυλόφιλων, γι’ αυτό λατρεύονταν στο στρατό και τα γυμναστήρια. Μνεία αυτής της ερωτικής τάσης δεν υπάρχει στον Όμηρο. Έτσι, δεν μπορεί να υπάρχει και θεός της…
Το μετέπειτα αποκαλούμενο ζεύγος εραστών Αχιλλέας – Πάτροκλος, εμφανίζονται να κοιμούνται με γυναίκες στην Ιλιάδα [22]
Στην Αθήνα, ο πρώτος που του έστησε βωμό ήταν ένας νεαρός, ο (-το) Χάρμον, στα χρόνια του Πεισίστρατου. [23] Φαίνεται όμως πως υπήρχε αρχαιότερη λατρεία του στην Βοιωτία.
Ο Όμηρος αγνοεί τους Ολυμπιακούς αγώνες, καθώς και τα Νέμεα, Πύθια, Ίσθμια… Όμως, η Μυθολογία λέει πως αυτοί οι αγώνες ιδρύθηκαν πριν τον Τρωικό πόλεμο… Αντίθετα, είναι οι περιγραφές αγώνων στον Όμηρο που φαίνεται να είναι η βάση της οργάνωσης των παραπάνω αθλητικών διοργανώσεων, που όπως φαίνεται, συνδέθηκαν με το Δωδεκάθεο πολύ μετά την έναρξή τους.
Αφήνω το καλύτερο για το τέλος. Ο Όμηρος επιμένει να αποκαλεί τον Δία «Κρονίδη», γιο του Κρόνου. Πρόκειται για υποτίμηση του «πατέρα ανδρών και θεών», αλλά ο στόχος του Ομήρου είναι άλλος: Χρησιμοποιεί το πατρώνυμο, που τόσο μοιάζει με το «Κρόνος», για να υπαινιχθεί πως ο θεός στον οποίο απευθύνονται στην πραγματικότητα οι Έλληνες δεν είναι ο Δίας, αλλά ο παλιός θεός, ο Κρόνος!
Είναι φανερό πως όλα αυτά διαμορφώθηκαν πολύ μετά, στους ιστορικούς χρόνους. Τα Ομηρικά έπη, που πάντα αδράχνουν την ευκαιρία να ασχοληθούν με κάθε ετερόκλητο θέμα, δεν μπορούν να δικαιολογηθούν για την έλλειψη κάθε αναφοράς σε τόσο σημαντικές θεότητες. Άρα, αυτές δεν ήταν γνωστές την εποχή του Ομήρου. (8ος αι π. Χ., ενώ άλλοι τον ανεβάζουν μέχρι και τον 10ο)
Είναι λοιπόν επίδειξη άγνοιας και παραλογισμού να θεωρούμε την θρησκεία των Ολύμπιων πανάρχαια.
[1] Για να μην πούμε πως τα περί Διονύσου είναι προσθήκη επί Πεισίστρατου, όταν καταγράφηκαν τα ομηρικά έπη, μια που αυτός ο τύραννος ήταν ο πρώτος που επισημοποίησε τη λατρεία αυτού του θεού.
[2] Λεξικό Δημητράκου, λήμμα «Μανία»
[3] Οδύσσεια, δ, 234 και αλλού.
[4] Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Παιήων». Ντεσάρμ, Μυθολογία, τομ Α΄, σελ 165. Ο Αριστοτέλης κατηγορήθηκε για ασέβεια, γιατί χρησιμοποίησε το Ιερό μέτρο του Παιάνα για να υμνήσει τον συγγενή του Ερμεία, που είχε σκοτωθεί από τους Πέρσες. Η καταδίκη επέφερε την θανατική ποινή, έτσι ο φιλόσοφος δραπέτευσε! Άλλο ένα θύμα του Απόλλωνα…
[5] Για την Αθηνά, Παυσανίας, Αττικά, 2, 5 Ο Απόλλων επονομάζεται Παιάν στα Ορφικά Αργοναυτικά, στ. 175, 1356 (Παιάν εκηβόλος) κλπ
[6] Ιλιάς Ι, 404
[7] Οδύσσεια, θ, 75 κ.έ.
[8] Ιλιάδα, Β 308
[9]Ιλιάδα Β, 604 «…κάτω από το ψηλό βουνό της Κυλλήνης, κοντά στον τύμβο του Αίπυτου, όπου ζουν άντρες που πολεμάνε στήθος με στήθος…»
[10] Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Αθηνά»: «η ιδέα της παρθενίας της Αθηνάς δεν επεκράτει πάντοτε και απανταχού. Παρ’ Ομήρω δεν καλείται παρθένος» … «εν επισήμω δ’ εγγράφω» … «αναφαίνεται μόλις κατά το έτος 420 πΧ»
[11] Κλήμης Αλεξανδρείας Προτρεπτικός προς Έλληνας ΙΙ σελ. 30.
[12] Στράβων, ΙΓ΄, C, 588, 12, σελ. 63.
[13] Οδύσσεια, ραψωδία λ, (όλη) και δ, 562 κ.ε.
[14] Κλήμη Αλεξανδρείας, αποσπάσματα έργων, τομ. Β΄, σελ. 390 (Από τον Ιω. Μαλάλα)
[15] Σούδα, λήμμα «Θαλής»
[16] Κλήμης Αλεξανδρείας, Στρωματείς, XV σελ 261 – 262.
[17] Κλήμης Αλεξανδρείας Προτρεπτικός προς Έλληνας ΙΙ σελ. 31
[18] Οδύσσεια, 603
[19] Ιλιάδα, Γ΄, 243. Ένας από αυτούς ήταν (κατόπιν εορτής και Ομήρου) αθάνατος και μοιράστηκε την αθανασία του με τον άλλον.
[20] Οδύσσεια, λ, 299 κ.ε.
[21] Δίων Χρυσόστομος, Τρωικός.
[22] Ιλιάς, Ι, 663, κ. έ.
[23] Κλήμης Αλεξανδρείας Προτρεπτικός προς Έλληνας ΙΙΙ σελ. 39. «…τον Έρωτα τούτον τον εν τοις πρεσβυτάτοις των θεών είναι λεγόμενον ετίμα πρότερον ουδέ εις πριν η Χάρμον μειράκιον τι ελείν και βωμόν ιδρύσασθαι εν Ακαδημία….» Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Έρως».