Η Ελλάδα της Φρυγίας …
«Εκείνοι που αμφισβητούν
την αρχαιότητα των
Αθηναίων και τα δώρα
που λένε πως πήραν από
τους θεούς, [1] είναι οι Αργείοι.
Από τους βαρβάρους,
το ίδιο κάνουν
οι Αιγύπτιοι με τους Φρύγες»
Παυσανίας, Αττικά, 14, 2.
Από την Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη
Οι Φρύγες, λοιπόν, ισχυρίζονταν πως ήταν αρχαιότεροι από τους Αιγύπτιους! Είδαμε πως οι Έλληνες θεωρούσαν την Μικρά Ασία πηγή της Μαντικής, μιας τέχνης που προέρχονταν από τον Απόλλωνα. Οι περισσότεροι αρχαίοι συγγραφείς αποκαλούν τους Τρώες «Φρύγες». Για τους Έλληνες, η Φρυγία και η Αίγυπτος συγκρίνονταν σε παλαιότητα και θεολογική εγκυρότητα. Δεν πρόκειται για δυο διαφορετικές θρησκείες, αλλά για τρόπους ερμηνείας τους. Αν η Αίγυπτος είναι γνωστή παγκόσμια ως λίκνο του πολιτισμού, η Φρυγία, όσον αφορά την αρχαία Ελλάδα, δεν ήταν σε καμιά περίπτωση ο «πτωχός συγγενής» της Αιγύπτου. Οι επιρροές, αν και είχαν κοινή ρίζα, μοιράζονταν τουλάχιστον ισότιμα ανάμεσα στις δυο χώρες. Άλλωστε, οι δυο τόποι ήταν «συγκοινωνούντα δοχεία». Οι βασιλείς της Φρυγίας και της Τροίας ήταν Φοινικικής καταγωγής, και προέρχονταν αρχικά από την Αίγυπτο. [2] Φυσικά, οι Έλληνες ισχυρίζονταν πως όλα αυτά ξεκίνησαν από το… Άργος.
Γεωγραφικά, η Τροία ανήκει στη Μυσία, τη βορειοδυτική ακτή της Μικράς Ασίας. Οι Μυσοί θεωρούνται φυλετικά συγγενείς με τους Φρύγες και τους Θράκες. Η Φρυγία ήταν ουσιαστικά η ενδοχώρα της Τροίας. Τα Βορειοανατολικά της Τρωάδας, η μετέπειτα Βιθυνία, ονομάζονταν «Μικρή» ή «Ελλησπόντια» Φρυγία». (δες χάρτη) Υπήρχε πολιτιστική συγγένεια, σχεδόν ταύτιση, αυτών των λαών. Θα δούμε, αλλού, πως στη μικρή Φρυγία υπήρχε η χώρα των Ασκανίων, που ταυτίζονται με τους Εβραίους Ασκεναζίμ και τους Φοίνικες της Ασκαλών. Το όνομα (πιθανά και αντίστοιχο γένος) Ασκάνιος υπήρχε και στην Τροία.
Αναφέρεται ο Ναννάκος, ένας Φρύγας βασιλιάς πριν τον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα. Υπήρχε και έκφραση για να ορίσει κάτι αρχαίο, «τα από Ναννάκου». [3] Οι Έλληνες νόμιζαν πως οι Φρύγες είναι ο αρχαιότερος λαός του κόσμου, ο πρώτος που ανακάλυψε την ομιλία. Λέγανε πως στην Αίγυπτο, δυο βρέφη που αποκλείστηκαν από την γλωσσική επικοινωνία με άλλους, είπαν την πρώτη λέξη τους στα Φρυγικά: «Βεκός» (=ψωμί) Φάνηκε έτσι πως ήταν η πρώτη γλώσσα του ανθρώπου. [4] Ο Μύθος είναι πλαστός, (οι άνθρωποι δεν μπορούν να μιλήσουν χωρίς να ακούσουν άλλους να μιλούν [5] ) αλλά ήταν δημοφιλής. Δείχνει τι πίστευαν οι αρχαίοι για τον εαυτό τους. Δημιουργήθηκε για να εξηγήσει / δικαιολογήσει τις Φρυγικές επιρροές στην Ελλάδα σαν πανάρχαιες, που όμως, ήταν πιο πρόσφατες.
Το επίθετο «βεκεσέληνος» [βεκός + Σελήνη] σήμαινε «πανάρχαιος», σαν τους Φρύγες, προ της δημιουργίας της Σελήνης, της ομιλίας και του ψωμιού, και συνέκδοχα «καθυστερημένος» αλλά και «σεληνιασμένος». [6]
«Βεκεσέληνε: αρχαίε, τουτέστιν ανοητότατε» [7]
Η φράση είναι ειρωνική. Θα το αναλύσουμε λίγο αργότερα. Άλλωστε, οι Έλληνες ειρωνεύονταν ανάλογα και τους Αιγύπτιους, χωρίς να εμποδίζονται να εισάγουν θεούς από εκεί.
«Εσείς» [οι Έλληνες] «που δεν σταματάτε να κοροϊδεύετε τους Αιγύπτιους καθημερινά» [8]
«Οι περισσότεροι Αιγύπτιοι λατρεύοντας τα ίδια τα ζώα και περιφέροντάς τα σα θεούς, όχι μόνο κάλυψαν τις ιερουργίες με γέλιο και κοροϊδία» [των άλλων λαών] «αλλά αυτό είναι το μικρότερο κακό της χαζομάρας τους». [9]
Οι Αιγύπτιοι παρουσιάζονταν σαν έθνος αχθοφόρων: «Μήτε εκατό Αιγύπτιοι δε το σηκώνουν» [10] «Κάλλιο να θελήσω να καταλήξω στην Αίγυπτο, παρά να… [11] » (βάλτε ότι κακό θέλετε)
Αν οι Έλληνες πίστευαν πως οι Φρύγες ήταν δημιουργοί της γλώσσας, κάτι ανάλογο πίστευαν και για τη θρησκεία.
«Χαρακτηριστική ήτο η θρησκεία των ήτις σπουδαιότατα επέδρασεν επί της ελληνικής. Πολλοί αινιγματώδεις μύθοι των Ελλήνων αναμφιβόλως ανάγονται εις φρυγικάς πηγάς. Κύριαι θεότητες της Φρυγίας ήσαν ο Μάνης,» [12] [ή Μήνης] «η Κυβέλη και παρά ταύτην ο Άττις…» [13]
Λέει ο Δαμάσκιος: «Γιατί, χωρίς τις διευκρινίσεις των φιλοσόφων και των ιερέων, δεν θα έμενε κάτι παραπάνω» [στη θρησκεία μας] «από αυτά που λένε οι Μυσοί και οι Φρύγες». [14] Δε νομίζω πως χρειάζεται άλλη μαρτυρία… Αν την χρειάζεστε, όμως, ακούστε και το «Πάριο Χρονικό», ένα από τα αρχαιότερα και σπανιότατα κείμενα που σώθηκαν στο πρωτότυπο:
«…και άγαλμα της θεών μητρός εφάνη εν Κυβέλοις» (βουνό της Μικράς Ασίας) «και Ύαγνιις ο Φρύξ αυλούς πρώτος ηύρεν εν Κελαιναίς της Φρυγίας και την αρμονίαν την καλουμένην Φρύγισι πρώτος ηύλισε, και άλλους νόμους Μητρός, Διονύσου, Πανός, και τον επιχωρίων θεών και Ηρώων, έτη ΧΗΗΔΔΔΔΙΙ» (1242 = 1506 π.Χ.) «βασιλεύοντος Αθηνών Εριχθονίου…» [15]
Οι Ελληνες (που και στους θεούς μιλάνε όρθιοι) προσέρχονται ικετεύοντας μια θεότητα (πιθανά την Αρτεμη με την επωνυμία “Βένδις”) η οποία φορά Φρυγικό Σκούφο, έμβλημα και σύμβολο Ασιατικής προέλευσης στην αρχαία τέχνη.
Η Φρυγική επίδραση γέννησε αντιδράσεις. Ο Καικίλιος Αρχάγαθος έγραψε το, χαμένο σήμερα, «Κατά Φρυγών». Αναφέρονται Φρυγικά κείμενα, που έδιναν διαφορετική εκδοχή της Ελληνικής Μυθολογίας. [16] Ο Πλούταρχος τα διαψεύδει. Αυτό σημαίνει πως πολλοί τα ενστερνίζονταν. Είναι φυσικό, γιατί αυτές ήταν οι γνήσιες αφηγήσεις για το Δωδεκάθεο. Αυτές οι αντιλήψεις ήταν πλατιά διαδεδομένες, κοινή λαϊκή πεποίθηση.
Ανάλογες κριτικές γίνονταν κατά των Ορφικών, που ήταν φορέας διάδοσης της Θρακοφρυγικής λατρείας. Ο Ηρόδοτος αμφιβάλλει –πολύ σωστά- για την αρχαιότητα των κειμένων τους. [17] Ο Αριστοτέλης αμφισβητεί την ύπαρξη του Ορφέα, (τον εξόρισαν σαν «ασεβή» για να μάθει) ενώ ο Θεόφραστος και ο Πλάτων τους ειρωνεύονται. [18] Αυτά εντάσσονται στην προσπάθεια των Σοφών να εξανθρωπίσουν και να εξελληνίσουν την θρησκεία των Ολυμπίων, όπως αναφέραμε στην εισαγωγή.
Η γλώσσα αυτού του λαού είναι σημαντική για την ανάλυση της αρχαίας αλλά και της σύγχρονης θρησκείας. Ιερατική χρήση της Φρυγικής λέξης «βέδυ» (=νερό) γίνονταν στους Ορφικούς ύμνους και στη Μαντική, σύμφωνα με τον θύτη Δίωνα, όπως αναφέρει ο Κλήμης Αλεξανδρείας. [19] Ο Πλάτων λέει πως και το «ύδωρ» είναι Φρυγική λέξη. (δες παρακάτω) Ίσως εννοεί το βέδυ. Και η ευχή των Διονυσιακών τελετών «Ευοί σαβοί» είναι στη Φρυγική γλώσσα. [20]
Η χρήση ξένων λέξεων σε ιεροπραξίες σημαίνει πως οι τελετές προήλθαν από το λαό που μιλά αυτή τη γλώσσα. Χρησιμοποιούμε τις Εβραϊκές λέξεις «Αλληλούια», «Ωσαννά» κλπ., ως ιερές. Οι Βαβυλώνιοι ιερουργούσαν στη Σουμεριακή γλώσσα, οι Καθολικοί απαγγέλλουν Ελληνικά «Κύριε ελέησον Χριστέ ελέησον», κλπ. Συνεπώς, η Ελληνική Μαντική προήλθε από την Φρυγία. Αυτό συμφωνεί και με άλλες πηγές, που θέλουν τη Μικρά Ασία πρωτοπόρα σε αυτό τον τομέα. [21] Έτσι εξηγείται και η θρησκευτική ταύτιση Τρώων και Ελλήνων στην Ιλιάδα. Μόνο που ολοκληρώθηκε πολύ μετά την κατάρρευση των Μυκηνών, όπως θα αποδείξει η επόμενη… λέξη.
Η «μανία» είχε τη σημερινή έννοια, αλλά και θρησκευτική σπουδαιότητα. Σήμαινε έκσταση, ιερή τρέλα εμπνεόμενη από θεούς, πνευματική υπερδιέγερση. Υπήρχε «θεία» μανία, «ιερομανία» [22] που συνδέονταν κύρια με τη Διονυσιακή λατρεία, «μανία Μουσών», «φιλόσοφος μανία», κλπ. Τα Ομηρικά Έπη αναφέρουν τις Μαινάδες, αλλά όχι σαν θνητές πιστές του Διονύσου, μα σαν ακόλουθα πνεύματα -νύμφες- παραμάνες του. Η λέξη «μανία», όμως, είναι νεοφανής. Δεν την συναντάμε στον Όμηρο και στον Ησίοδο. [23] Ήταν μεταγενέστερος γλωσσικός και πάνω απ’ όλα θρησκευτικός δανεισμός από τις οργιαστικές Φρυγικές λατρείες. Αυτή η σημαντική για τη (νέα) αρχαία θρησκεία λέξη, ήταν Φρυγική, «αισχρόν γαρ όνομα Φρυγιακόν» [24] κατά τον Αθήναιο και τον Μάχωνα. Μανία, ήταν κύριο γυναικείο όνομα στην Ασία Το συναντάμε στην Τρωάδα. Έτσι λέγονταν η γυναίκα του τυράννου Ζήνιος. [25] Δεν είναι σίγουρο πως η λέξη είναι ξένη, (κατά τη γνώμη μου) αλλά η θρησκευτική της έννοια δεν είναι Ελληνική. Η Μανία δηλ. η θεοληψία, ήταν βασικό γνώρισμα της Φρυγικής θρησκείας.
Στην Ελλάδα, Μάνης ήταν κοινό όνομα για τους δούλους, [26] μάλλον παρατσούκλι, με σαφή υποτιμητική έννοια, αλλά και υποδείχνοντας ξένη καταγωγή. (όπως σήμερα λέμε «Αλβανός») «Μάνης: όνομα κύριον οικέτου (=δούλου) [27] » «…ανδράποδα,» (=δούλοι) «ηλιθίους, Μάνας» «Μεγαίνετος ο Μάνης». [28] Και οι Ασιάτισσες Βασσάρες, κάτι παρόμοιο με τις Μαινάδες, πήραν και την έννοια της πόρνης. («Βασσαρίς: εταίρα, πόρνη», «Βάσσαρος: αλώπηξ» [29] )
Η Φρυγική λατρεία περιγράφεται ως «οργιαστική λατρεία μετά πολλών παρεκτροπών συνδεόμενη και ακολουθούμενη υπό παταγώδους μουσικής, εν τη οποία τύμπανα και αυλοί προεξείχον» [30] Ακούστε τον ποιητή Διογένη να την περιγράφει: «αν και ακούω πως οι γυναίκες των πλούσιων Φρυγών, φορώντας κορώνες, (μίτρες) χτυπούν με τα χέρια τους τούμπανα, ρόμβους, και χάλκινα κύμβαλα, για την Ασιατική Κυβέλη…» [31]
Ανάλογοι χοροί αναφέρονται και σαν χαρακτηριστικό των Τρώων: «γνώρισα και τους Φρύγες απεσταλμένους, όταν ακολουθώντας τον Πρίαμο ήρθαν να εξαγοράσουν το νεκρό του γιο. Κάνοντας» [χορευτικές] «κινήσεις, έτσι κι αλλιώς κι αλλιώτικα…» [πολλά τοιαυτοί και τοιαυτί και δεύρο…] έλεγε ο Αισχύλος, σύμφωνα με τον Αριστοφάνη. [32]
Το οργιαστικό Φρυγικό είδος λατρείας που περιλάμβανε «ιερή μανία», με μουσική, χορό και έκσταση, υπήρχε και στο Ισραήλ, ακόμα και σπέρματα της λατρείας των Μαινάδων, συνδυασμένα με την Εβραιοσιβυλλική «προφητεία»: «Λαβούσα δε Μαριάμ, η προφήτις, η αδελφή Αααρών, το τύμπανον εν τη χειρί αυτής, και εξήλθοσαν πάσαι αι γυναίκες οπίσω αυτής μετά τυμπάνων και χορών, εξήρχε δε αυτών Μαριάμ λέγουσα. άσωμεν τω Κυρίω, ενδόξως γαρ δεδόξασται. ίππον και αναβάτην έρριψεν εις θάλασσαν» [33]
Λέει ο Προφήτης Σαμουήλ στον Σαούλ: «…θα συναντήσεις λιτανεία (:χορόν) προφητών» /…/ «και μπροστά τους θα έχουν νάβλα, τύμπανο αυλό και κινύρα» (:μουσικά όργανα) /…/ «και να, λιτανεία προφητών απέναντί του» (του Σαούλ) «και τον τράβηξε πνεύμα Θεού, και προφήτεψε ανάμεσά τους» [34] Αν δεν φτάνει αυτό, ακούστε: «και Δαυίδ ανεκρούετο εν οργάνοις ηρμοσμένοις ενώπιον Κυρίου και ο Δαυίδ ενδεδυκώς στολήν έξαλλον. και Δαυίδ και πας ο οίκος Ισραήλ ανήγαγον την κιβωτόν Κυρίου μετά κραυγής και φωνής σάλπιγγος» /…/ «και είδε τον βασιλέα Δαυίδ ορχούμενον και ανακρουόμενον ενώπιον Κυρίου…» [35]
Είπαμε πως οι βασιλιάδες της Φρυγίας ήταν Φοίνικες, συγγενείς με τους Εβραίους. Την έξαλλον στολήν αναφέρει ο Απολλόδωρος στην Φρυγία: «αμέσως μετά» [Ο Διόνυσος] φτάνει στα Κύβελα της Φρυγίας και αφού εκεί τον εξάγνισε η Ρέα, [η ασιατική θεά Κυβέλη] του έμαθε τις τελετές και του έδωσε την στολή…» [36] [των τελετών] Πώς να μην πιστέψουν οι Έλληνες πως ο ναός του Σολομώντα ήταν Ναός του Διονύσου; [37] Σε άλλη παραλλαγή, ο Διόνυσος κατέφυγε στο βωμό της Ρέας-Κυβέλης, για να ξεφύγει από την καταδίωξη της Ήρας. [38]
Η κόρη του Κριτή του Ισραήλ Ιεφθάε πήρε τις «συνεταιρίδες» της και γύριζαν για δυο μήνες στα βουνά θρηνώντας, επειδή επρόκειτο να θυσιαστεί. Στη συνέχεια, αυτός ο θρήνος καθιερώθηκε εθιμικά. Και προηγουμένως, «εξεπορεύετο εν τυμπάνοις και χοροίς» για να υποδεχτεί τον πατέρα της. [39]
Υπαινιγμό για τον Φρυγικό τρόπο λατρείας και την «Ιερή» Φρυγική γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες -και οι Εβραίοι ίσως- στις οργιαστικές τελετές τους, κάνει ο Απόστολος Παύλος: «Εάν ταις γλώσσαις των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων,» [αυτή είναι η ιερή γλώσσα] «αγάπην δε μη έχω, γέγονα χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον» [40] [τα όργανα της φρυγικής –και ιουδαϊκής- λατρείας]
Ο Φρυγικός -και Εβραϊκός- τρόπος λατρείας ήταν τόσο προσβλητικός για τα μέχρι τότε ήθη, ώστε δημιουργήθηκε ο Μύθος πως εξόργισε τον Δία, που έστειλε έναν καταστροφικό κάπρο για να τιμωρήσει τους Λυδούς γι’ αυτήν. [41] Μην ξεχνάμε, όμως, πως ο προφήτης Ιερεμίας θεωρεί τους Λυδούς ως μαχητές τουΚυρίου: «…και Λυδοί, ανάβητε, εντείνατε τόξον. και η ημέρα εκείνη Κυρίω τω Θεώ ημών ημέρα εκδικήσεως του εκδικήσαι τους εχθρούς αυτού…» [42] Και ο Απόλλων, με χρησμό του, θεωρεί πως οι Λυδοί βάδισαν τις οδούς των μακάρων, μαζί με τους Εβραίους και ένα σωρό άλλους γνήσιους Έλληνες: «…πολλάς και Φοίνικες οδούς μακάρων εδάησαν, Ασσύριοι, Λυδοί τε και Εβραίων γένος ανδρών…» [43] Ελληνικός θεός να σου πετύχει…
Η Φρυγική επιρροή δεν ήταν λοιπόν πανάρχαια, όπως θέλανε να πιστεύουν οι πρόγονοί μας, από σεβασμό στη (νέα) θρησκεία τους. Υιοθετήθηκε πρώτα από τους πολιορκητές της Τροίας, αλλά κατόπιν και κύρια από τους Μικρασιάτες άποικους, πολύ αργότερα, και μεταφέρθηκε στην Ευρώπη. Υπήρχε και άλλη οδός διάδοσης, (και τρωικής εισβολής, όπως μαρτυρά ο Ηρόδοτος [44] ) μέσω Ελλήσποντου και Θράκης. Έτσι ονομάστηκε ο δεύτερος Όλυμπος στα Τέμπη, από τον Μικρασιατικό Όλυμπο.
Ακόμα και η μυθική αφήγηση για τον Ορφέα, που εισήγαγε «τας τελετάς και τα μυστήρια» [45] της αρχαίας θρησκείας, τον τοποθετεί χρονικά ελάχιστα αρχαιότερο του Τρωικού πολέμου, σύγχρονο με το γιο του Πρίαμου Θειοδάμαντα, που τον δίδαξε την Μαντική τέχνη, και ξάδελφο (δηλαδή περίπου συνομήλικο) του Θράκα βασιλιά Ρήσου, που σκοτώθηκε στην Τροία. [46] (Ευριπίδης. Ρήσος, 951) «Ομόχρονος γαρ ουκ ήν ο Ορφεύς Ηρακλέους, αλλ’ επί των Τρωικών…» [47]
Ο Ηρόδοτος λέει πως η ορφική ποίηση είναι πολύ νεότερη από τον Όμηρο, και έχει δίκιο. Η θρησκεία του δωδεκάθεου, όμως, είναι αρχαιότερη από τη καταγραφή των ιερών της κειμένων, όπως και ο Χριστιανισμός.
Το «Πάριο Χρονικό» τοποθετεί τη ίδρυση των Ελευσινίων Μυστηρίων στα 1374 πΧ, δυο γενιές μετά τον Ορφέα, [48] δηλαδή χρονολογεί τον προφήτη δυο αιώνες νωρίτερα από την από την πιθανολογούμενη, σήμερα, εποχή των Τρωικών. (1200 πΧ.), αλλά πλησιάζει αρκετά την χρονολόγηση του Κλήμη Αλεξανδρείας, «από Τροίας αλώσεως επί την Αλεξάνδρου εις Ασίαν διάβασιν έτη χίλια». [49]
Ο Απολλόδωρος τοποθετεί την Γιγαντομαχία (δηλαδή την επικράτηση του Δωδεκάθεου) κατά την διάρκεια της ζωής του Πριάμου, βασιλιά της Τροίας, μετά την «πρώτη» άλωση της πόλης από τον Ηρακλή. [50] Αυτό είναι και το χρονικό όριο της κυριαρχίας της θρησκείας των Ολυμπίων, που υιοθετήθηκε απόλυτα στην Ελλάδα μετά τα Τρωικά. Διαδόθηκε από τους πολιορκητές της Τροίας και τους Τρώες κατακτητές ή πρόσφυγες ή/και σκλάβους, ανάλογα με τις τροπές του Τρωικού πολέμου, που κράτησε πολύ περισσότερο από δέκα χρόνια.
«Από αυτούς, κανένα παλιότερο δεν γνωρίζουν, θα σας ομολογήσουν οι Έλληνες, πρώτος λοιπόν ο Ορφέας, μετά ο Μουσαίος, που έζησαν περίπου την εποχή των Τρωικών, ή λίγο πριν. Αλλά, σύμφωνα και μ’ αυτούς, τίποτα περισσότερο δεν εφάρμοσαν [δίδαξαν] από την παραπλανημένη θεολογία των Φοινίκων και των Αιγυπτίων.» [51] Είχε λοιπόν προηγηθεί μια Αιγυπτο-Φοινικική θρησκευτική εισβολή, [Κάδμος-Κέκροπας] που αν και απέτυχε, προετοίμασε το έδαφος. Ακολούθησε μια «άγνωστη» Τρωική εισβολή που έφτασε μέχρι τον Πηνειό και το Ιόνιο πέλαγος [52] ίσως και μέχρι την Αθήνα και το Άργος. Το κοινό σημείο Αιγύπτου – Φρυγίας ήταν οι Φοίνικες αποικιστές, που φαίνεται πως ίδρυσαν και το Ίλιον, που χτίστηκε με μια Μαντική Αγελάδα, όπως η Θήβα του Φοίνικα Κάδμου, και πιθανότατα και η Θήβη (=Θήβα) της Τροίας.
Αλλά και ο Διόνυσος, που γεννήθηκε –υποτίθεται- στη Θήβα του Κάδμου, έφτασε στην Πάτρα ως «ξένος θεός» (σύμφωνα με τους Δελφούς) Το άγαλμα του θεού ήρθε σαν λάφυρο από την Τροία, από τον Ευρύπυλο. Η άφιξή του συνδυάστηκε με την κατάργηση ενός αρχαίου εθίμου, (όπως πάντα) της θυσίας δυο νέων. [53]
Τι να πούμε και για τον Ερμή; Η Σίβυλλα Ηροφίλη «πέθανε στην Τρωάδα και το μνήμα της είναι στο άλσος του Σμινθέα [:Απόλλωνα των σμίνθων = ποντικιών] Το ελεγείο πάνω στη στήλη είναι το εξής: ‘/…../ είμαι όμως θαμμένη κοντά στις Νύμφες και τον Ερμή…’». [54] Νύμφες υπήρχαν παντού… Ερμήδες όμως; Ο Παυσανίας διευκρινίζει πως εκεί κοντά στέκονταν αγάλματα του θεού και των Νυμφών. Αυτό, όμως, δεν είναι το πραγματικό νόημα του στίχου. Αλλού, μας λέει πως ο Πέλοπας, που ήταν Φρύγας ή Λύδιος –έστω, ήρθε από κει τελοσπάντων (μη χαλάσουμε και την Άρια ράτσα): «Ερμού τε εν Πελοποννήσω ναόν ιδρύσασθαι και θύσαι τω θεώ Πέλοπα έλεγον οι Ηλείοι πρώτον» [55] Δηλαδή, εισήγαγε την λατρεία του Ερμή, ερχόμενος από την Φρυγία, αφού πρώτος αυτός θυσίασε και έχτισε ναό στο θεό.
Ο Αθήναιος λέει πως ο Πέλοπας έφερε και την λατρεία της Φρυγικής «Μητέρας των θεών» Κυβέλης, καθώς και την Ασιατική μουσική των ύμνων που την συνόδευαν. [56]
Σύμφωνα με το Μύθο του Παλλάδιου, η Αθηνά ήταν προστάτιδα της Τροίας, και, αν βοήθησε τους Έλληνες στις μάχες (με πολύ διπρόσωπο τρόπο, κατά τη γνώμη μου) μετά καταδίωξε άπονα τους νικητές Έλληνες. «Κι αυτοί καθότανε άλαλοι ν’ ακούσουν το τραγούδι για τον πικρό των Αχαιών το γυρισμό απ’ την Τροία, όπως η λιοπερίχυτη τον όρισε Παλλάδα» [57] (παρ’ όλο που αλλού, ο Όμηρος την παρουσιάζει φιλέλληνα)
Η Αφροδίτη ήταν μια Φοινικική θεότητα που λατρεύονταν κύρια στην πόλη Ασκαλών της Παλαιστίνης, [58] από όπου φαίνεται πως κατάγονται οι Τρώες και οι Φρύγες του γένους των Ασκανίων. Έτσι η θεά συμμετέχει στη γενεαλογία του βασιλικού οίκου της πόλης, και μάχεται κατά των Ελλήνων, όσο η ερωτική φύση της το επιτρέπει, μαζί με τον εραστή ή σύζυγό της, Άρη. Άλλωστε, τα αρχαιότερα ξόανα της «θεάς του Έρωτα», την έδειχναν οπλισμένη! Είχε και το επώνυμο «Αρεία». [59] Η θεά δεν ξέχασε ούτε την Τρωάδα, ούτε και τους απόγονους των Τρώων, τους Ρωμαίους. Στον πόλεμο Ρώμης – Μιθριδάτη (όπου οι Έλληνες τάχθηκαν κατά των Ρωμαίων) η Θεά ειδοποίησε τον Ρωμαίο στρατηγό Λούκουλλο πως ο εχθρός του ήταν κοντά. Ο Λούκουλλος είχε στρατοπεδεύσει κοντά στο ιερό της, στην Τροία, όπου άκουσε τον εξής χρησμό: «τι κοιμάσαι μεγαλόκαρδο λιοντάρι; τα ελαφάκια είναι κοντά». [60]
Η Μαντική τέχνη και η Ιερή Μανία ήταν Φρυγικά προϊόντα. Ο Απόλλωνας ήταν προστάτης της Τροίας και ο κατ’ εξοχήν Μάντης. Τι απομένει από την Ελληνική θρησκεία; Τα «Ελευσίνια Μυστήρια»; Εκεί συμμετείχε ο Διόνυσος, κατ’ εξοχήν θεός της μανίας. Άλλωστε, σοβαρότατες μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων (Ηρόδοτος, Πλούταρχος, Διόδωρος κλπ) τα ταυτίζουν με τα αντίστοιχα Αιγυπτιακά.
Είναι αλήθεια πως οι Έλληνες μετέδωσαν δικό τους χαρακτήρα σε αυτούς τους δανεισμούς. Είναι σχεδόν αδύνατο να διακρίνουμε τις ρίζες τους. Δεν θέλω και δεν μπορώ, άλλωστε, να αμφισβητήσω την εθνικότητα του πολιτισμού μας. Αλλά, αυτό το ιδιαίτερο χάρισμα του Έλληνα, να μεταπλάθει οτιδήποτε ξένο, αμφισβητείται όταν απομακρυνόμαστε από την αρχαιότητα…
Η Ελλάδα της Τροίας…
Ο εθνικός ρόλος της Φρυγικής λατρείας
Ο Πλάτων στον «Κρατύλο» ισχυρίζεται πως η Ελληνική γλώσσα περιέχει πολλές Φρυγικές λέξεις, («πυρ», «ύδωρ», «κύνες» «και άλλα πολλά») και γενικότερα «Βαρβαρικές». Προσθέτει όμως πως υιοθετήθηκαν κυρίως από τους αποίκους. [61] Και δεν ήταν μόνο οι λέξεις, όπως είπαμε, αλλά και το θρησκευτικό τους νόημα. Έτσι καταρρίπτεται η υποτιθέμενη αρχαιότητα της Φρυγικής γλώσσας και θρησκείας. Επίσης, ο Φιλόσοφος θεωρεί πως τα Ελληνικά ονόματα των Τρώων είναι κατασκευασμένα από τον Όμηρο («τω Έκτορι αυτός έθετο το όνομα Όμηρος») και είναι συμβολικά. Έκτωρ, πχ, σημαίνει «βασιλιάς» [62] (από το «κτήσις») και την ίδια έννοια έχει το όνομα του γιου του, «Αστυάναξ». Για να συμπληρώσω, προσθέτω πως ο Όμηρος αποκαλεί τους Κάρες «βαρβαρόφωνους», αλλά αποκαλεί με το Ελληνικό –και συμβολικό- όνομα «Αμφίμαχος» έναν αρχηγό τους, γιο του «Νομίονα», (τσομπάνη) και δίνει Ελληνικά τοπωνύμια στην πατρίδα τους! [63]
Οι περισσότεροι αρχαίοι συγγραφείς λένε πως οι Τρώες ήταν Φρύγες. Ο Όμηρος παρουσιάζει με περίεργο τρόπο τους Φρύγες εξωτικούς όσο και τους Έλληνες στα μάτια του Πρίαμου. [64] Το απόσπασμα αυτό δεν έχει νοηματική σχέση με το υπόλοιπο Έπος, γιατί τον εμφανίζει να βλέπει για πρώτη φορά Έλληνες στον… δέκατο χρόνο της πολιορκίας! Ο Ομηρικός ύμνος στην Αφροδίτη, λέει πως οι Τρώες δεν μίλαγαν Φρυγικά, χωρίς να ξεκαθαρίζει ποια ήταν η γλώσσα τους. Μας επισημαίνει, όμως πως η γνώση της «Τρωικής» γλώσσας ήταν μέρος της εκπαίδευσης των βασιλοπαίδων της Φρυγίας. Η μοναδική επιγραφή που έχει βρεθεί στη Τροία είναι Χιττιτική, αλλά σε φορητό αντικείμενο, πράγμα που δεν επιβεβαιώνει σχεδόν τίποτε.
Ανεξαρτήτως της καταγωγής των Τρώων, η θρησκεία τους ήταν Φρυγική. Ο Ορφέας έφερε στην Ελλάδα τις θρησκευτικές τελετές. Μερικές από αυτές ήταν Τρωικές, μια που εκεί τις έμαθε. Αν ήταν Ελληνικές, λοιπόν, δεν θα χρειάζονταν να τις φέρει στην… Ελλάδα.
Ο Όμηρος μεταθέτει τις θρησκευτικές του αντιλήψεις στο παρελθόν. Ο Ποιητής αποκαλεί, όμως, ασταμάτητα τον Δία «Κρονίδη» (γιο του Κρόνου), για να μην φανερώσει κατευθείαν πως οι Έλληνες προσεύχονταν στον Κρόνο, δηλ. στον πριν τον Δία θεό… Ας σκεφτούμε πως το να αποκαλείς τον Δία, τον «πατέρα των ανθρώπων και των θεών», «Κρονίδη», είναι αστείο… Ο μόνος λόγος χρήσης του θεϊκού αυτού επιθέτου, είναι το θόλωμα των νερών γύρω από τον θεό που πραγματικά τιμούσαν οι Έλληνες την εποχή των Τρωικών. (που φυσικά, δεν ήταν μήτε και ο Κρόνος – Βαάλ στην πραγματικότητα)
Ο Ποιητής θεωρεί την Τροία ιερή, [65] και τους Μυκηναίους Ήρωες που πολιόρκησαν την Τροία ιερόσυλους, γιατί επιτέθηκαν στο κέντρο της «Ιδαίας» Φρυγοελληνικής θρησκείας (που τότε ήταν ξένη γι’ αυτούς) και γι αυτό τιμωρούνται σκληρά κατά την περιπετειώδη επιστροφή τους η νωρίτερα… (Αχιλλέας, Νεοπτόλεμος, Αίας, Οδυσσέας, Αγαμέμνων, Μενέλαος, Φιλοκτήτης, Πρωτεσίλαος, Παλαμήδης, Ιδομενεύς, Δημοφών κλπ) Η «Οδύσσεια» μιλά για «τον πικρό των Αχαιών το γυρισμό απ’ την Τροία, όπως η λιοπερίχυτη τον όρισε Παλλάδα» [66] «Ο Δίας τότε φοβερό μελέτησε στο νου του τον γυρισμό των Αχαιών, γιατί όλοι νου δεν είχαν μήτε το δίκιο γνώριζαν». [67]
Με σύγχρονους όρους, οι Ήρωες του Ελληνισμού ήταν «αφορισμένοι»:
«…γιατί η φριχτή μάχη δεν γίνεται πια ανάμεσα στους Τρώες και τους Αχαιούς. Οι Δαναοί τώρα πολεμούν και με τους αθάνατους…» [68]
«ούτε και ξέρει ο γιος του Τυδέα [ο Διομήδης, που μόλις είχε τραυματίσει την Αφροδίτη] μέσα στο μυαλό του ότι δεν ζει για πολύ όποιος τα βάζει με τους θεούς, ούτε και τα παιδιά του θα τον πουν μπαμπά καθισμένα στα γόνατά του, γυρίζοντας από τον πόλεμο και την φοβερή μάχη» [69]
Και ενώ το Μαντείο των Δελφών διέταζε τους Θηβαίους να λατρεύουν τον νεκρό Έκτορα, [70] και η λατρεία του συνεχίζονταν στο Ίλιο μέχρι τα χρόνια του Ιουλιανού του Παραβάτη, τουλάχιστον, [71] η αγανάκτηση των Ελλήνων για την επιβεβλημένη σε αυτούς λατρεία των εχθρών τους από την «πάτρια» θρησκεία μας, ξεχείλιζε:
«…έτσι μου φαίνεται πως ο Διομήδης θα αρχίσει να ουρλιάζει για τους συμπολεμιστές του, αφού ετούτον τον Θράκα» [τον Ρήσο, σύμμαχο των Τρώων] «που τον σκότωσε χωρίς να ’χει κάνει τίποτα στην Τροία, χωρίς να έχει δείξει τίποτα άξιο λόγου εκεί παρεξόν τ’ άσπρα του άλογα, όμως εμείς νομίζουμε πως ήταν κάποιος, και του προσφέρουμε θυσίες, ταξιδεύοντας στη Θράκη και τη Ροδόπη. Ενώ αυτούς που έκαναν θεϊκά και λαμπρά κατορθώματα» [τους Έλληνες που πολέμησαν στην Τροία] «τους εξευτελίζουμε, λέγοντας πως η δόξα τους είναι παρατραβηγμένη, ένας μύθος.» [72] Αυτά λάτρευαν οι πιστοί της πάτριας θρησκείας των Ελλήνων, που στη συνέχεια υποχρεώθηκαν… βίαια από τους Χριστιανούς να λατρεύουν… Εβραίους. Ευτυχώς ήταν ήδη κατάλληλα εκπαιδευμένοι…
Ο Ρήσος, βέβαια, ήταν γιος των Μουσών, και ξάδερφος του Ορφέα, του μεγάλου Μύστη και δημιουργού των Μυστηρίων! Ο Διομήδης τι ήτανε; ή πρέπει να τον τιμάμε επειδή τραυμάτισε τον σεβάσμιο Άρη και την ιερή Αφροδίτη, αντί να αφήσει τους Έλληνες να ηττηθούν από τους θεούς «τους»;
Ο Νέστωρ διηγείται πως ο Ελληνικός στρατός, μετά την πτώση της Τροίας, χωρίστηκε στα δυο γιατί διαφώνησαν στο αν πρέπει να θυσιάσουν στην Αθηνά ή όχι! Η θεά είχε προσβληθεί, γιατί ο Αίας είχε αρπάξει από τον βωμό της την Τρωαδίτισσα Κασσάνδρα. Δεν βρίσκω το λόγο που οι μισοί Έλληνες αρνήθηκαν να εξιλεωθούν. Σώθηκε και μεταγενέστερη έκφραση: «ουδεν κακόν ποιώ, αλλ’ ιεροσυλώ»… [73] Το επεισόδιο θα ήταν γελοίο και παράλογο, αφού υποτίθεται πως όλοι πίστευαν στην Αθηνά, μια θεά με φιλελληνική στάση στον πόλεμο, αν και παραστάθηκε, βέβαια, σαν Ολύμπια – Ιδαία, στο χτίσιμο του Ιλίου και το αγαλματάκι της το Παλλάδιον, ήταν προστάτης της πόλης! (καλά, ας μην το κάνουμε θέμα τώρα, δεν είναι ώρα…)
Ιδού η μόνη λογική ερμηνεία: Η λατρεία της Αθηνάς –και του Τρωικού πανθέου- είχε υιοθετηθεί από ένα μέρος του Ελληνικού στρατού κατά την δεκάχρονη πολιορκία. (που κράτησε πολύ περισσότερο, κατά τη γνώμη μου) Οι πιστοί των νέων θεών ήθελαν να εξιλεωθούν θυσιάζοντας στα Τρωικά ιερά που σύλησαν οι υπόλοιποι! Όσοι παρέμεναν πιστοί στους Ελληνικούς (Μυκηναϊκούς) θεούς, αρνήθηκαν να παραδεχτούν πως ασέβησαν κατά των «Ιδαίων» θεών, πόσο μάλλον και να θυσιάσουν σ’ αυτούς!
Ακόμα και τα δυο αδέλφια, ο Αγαμέμνων και ο Μενέλαος, τσακώθηκαν γι’ αυτό το λόγο, και ο στρατός διαλύθηκε κακήν κακώς. Οι εμπλεκόμενοι αρχηγοί-βασιλείς ήταν ταυτόχρονα και αρχιερείς. «Εβασίλευον εν Ελλάδι κληρονομικοί βασιλείς οίτινες δεν ήσαν μόνο αρχηγοί του στρατού, αλλά εξετέλουν και δικαστικά και ιερατικά καθήκοντα» [74] Ο καυγάς ήταν θεολογικός.
Αυτό που περιγράφεται στην Οδύσσεια σαν καυγάς, είναι μια Ιερά Σύνοδος, που κατέληξε σε σχίσμα!
Αυτή ήταν η πραγματική ήττα της Ελλάδας στην Τροία…
Μεταγενέστεροι Μύθοι προσπάθησαν να μπαλώσουν τα πράγματα, λέγοντας πως η διαφωνία και η επακόλουθη διάλυση έγινε για την κατοχή του Παλλάδιου της Τροίας, που είχαν κλέψει ο Διομήδης και ο Οδυσσέας. [75] Καμιά σχέση με όσα λέει ο Όμηρος. Τελικά, το Παλλάδιον το πήραν… αρκετοί, (Αίας, Διομήδης, Δημοφών) μεταξύ των οποίων ο… Τρώας Αινείας, που το πήγε στη Ρώμη. [76]
Δεν είναι η μοναδική φορά όπου ο Ελληνικός στρατός στην Τροία αδυνατεί να ιερουργήσει ενωμένος. Όταν ο Αγαμέμνων, μετά τον καυγά με τον Αχιλλέα, καλεί τους Έλληνες να δώσουν μάχη την επόμενη μέρα, δεν ακολουθεί μια κοινή ιερουργία και θυσία, όπως είναι το αναμενόμενο.
«άλλος δ’ άλλω έρεζε θεών αιειγενετάων», («Ο καθένας θυσίαζε και σε άλλον από τους Αθάνατους») ενώ ο Αγαμέμνων θυσιάζει βόδι στο Δία. Σε αυτή τη θυσία παρίστανται εφτά αρχηγοί. Ο πονηρός Όμηρος, περιγράφει την θυσία να γίνεται στον: «υπερμενέι Κρονίωνι», (στον παντοδύναμο Κρονίδη) που λίγο απέχει από τον «Κρόνο», τον παλιό θεό! (Ιλιάδα, Β, 393- 418)
Στην Ιλιάδα αναφέρεται επίσης πως οι Έλληνες, κατασκευάζοντας το τείχος που προφύλαγε τα καράβια τους, δεν θυσίασαν στους θεούς, γιατί το… ξέχασαν. Επειδή οι θεοί ήταν αντίθετοι με την ανέγερσή του, το καταστρέψανε. [77] Είναι φανερό πως οι Έλληνες δεν λάτρευαν –όλοι- τους Ολύμπιους, και όχι ότι τους ξέχασαν. Θέλετε να πιστέψουμε ότι δέκα χρόνια χωρίς γυναίκα κάνουν τέτοια ζημιά στην αντρική μνήμη και το θρησκευτικό αίσθημα;
Στην Μυθολογία θα συναντήσουμε ένα σωρό… αφηρημένους Ήρωες που δεν θυσίαζαν στους (Ολύμπιους) θεούς. Ελάχιστη μελέτη του θρησκευτικού βίου των αρχαίων, δείχνει πως οι θυσίες προηγούνταν σχεδόν κάθε δημόσιας ή ιδιωτικής ενέργειας. Η δικαιολογία της αφηρημάδας είναι τουλάχιστο γελοία, ειδικά όταν το τείχος χτίστηκε από έναν ολόκληρο στρατό! Έτσι καλύπτεται με παράλογο και αστείο τρόπο η θρησκευτική αλλαγή της εποχής και η αδιαφορία των περισσότερων Ελλήνων –τότε- προς τους νεόφερτους Ολύμπιους. Αυτά τα αποσπάσματα αντιφάσκουν με την θρησκευτική ατμόσφαιρα του υπόλοιπου Έπους. Διαλέγετε και παίρνετε…
Οι Έλληνες στην Τροία πολέμησαν και εναντίον των Αιθιόπων, που οδηγούσε ο Ημίθεος «Έλληνας» Μέμνων. Η πράξη αυτή των Ελλήνων ήταν από μόνη της ασέβεια, σύμφωνα με την εκτίμηση που είχαν στην ευσέβεια των Αιθιόπων. Ακούμε τον Διόδωρο: «Λένε λοιπόν πως οι Αιθίοπες εμφανίστηκαν πρώτοι από όλους τους ανθρώπους» «από αυτούς πρώτους δείχτηκε πώς να τιμώνται οι θεοί και να γίνονται οι θυσίες, οι πομπές και οι πανηγύρεις και όσα άλλα με τα οποία οι άνθρωποι τιμάνε το θεό» Γι’ αυτό, λέει, και οι θεοί απολαμβάνουν ιδιαίτερα τις θυσίες των Αιθιόπων, μάρτυράς του ο Όμηρος στην Ιλιάδα! Η μεγαλύτερη δε απόδειξη της θεοσέβειάς τους, είναι που οι θεοί δεν επέτρεψαν ποτέ να κατακτηθούν οι Αιθίοπες από ξένο κράτος. [78]
Στον αρχικό Μύθο της πολιορκίας της Τροίας, το κακό τέλος των Ηρώων πρέπει να αντανακλούσε και να συμβόλιζε την επακόλουθη πτώση των Μυκηνών. Το νόημα διαστρεβλώθηκε από τη νέα θρησκεία. Έγινε τιμωρία για την «Ιεροσυλία» που διέπραξαν. Η καταστροφή αυτού του πολιτισμού αποδόθηκε στην «ασέβεια» που επέδειξαν οι Μυκηναίοι πολιορκητές. Αυτό έσπρωξε τους Έλληνες, που είχαν ξανακυλήσει προσωρινά στα βάθη της βαρβαρότητας, να ασπαστούν τη θρησκεία των αντιπάλων τους. Ο Ησίοδος μιλάει για ένα τιμημένο Γένος προγόνων που δεν σέβονταν του Ολύμπιους, και γι’ αυτό εξαφανίστηκε. Δεν το ταυτίζει όμως με τους Ήρωες. [79] Δεν πειράζει, το κάνουμε εμείς. Η υιοθέτηση της Φρυγικής λατρείας αμαύρωσε και συκοφάντησε το μεγαλύτερο πόλεμο της Ελλάδας στους προϊστορικούς χρόνους, «το κάλλιστον έργον και μέγιστον της Ελλάδος». [80] Άλλωστε οι περισσότεροι Ολύμπιοι είχαν ανθελληνική στάση στον πόλεμο αυτό. Ο πραγματικός λόγος είναι η εθνική τους καταγωγή. Είναι φυσικό, μια που η μαμά των θεών ήταν από την Ίδη.
Είναι δυνατόν να πίστευαν οι Έλληνες στους Ολύμπιους και να τους πολεμούσαν; Αυτοί οι παραλογισμοί της Μυθολογίας έχουν μόνο μια εξήγηση, που συμφωνεί και με τα αρχαιολογικά δεδομένα, και ένα σωρό μαρτυρίες. Οι Έλληνες την εποχή του Τρωικού πολέμου δεν πίστευαν στο Δωδεκάθεο. Οι απόγονοί τους δεν το παραδέχτηκαν, γιατί θεωρούσαν τη λατρεία τους προαιώνια. Ανάμεσα στην πίστη και τον πατριωτισμό, προτίμησαν την πίστη, συκοφαντώντας τους Ήρωες, την ψυχή της Ελλάδας… Η αντίφαση αυτή υποτιμά και τους θεούς, που εμφανίζονται να καταδιώκουν τους Ήρωες, που είναι… παιδιά τους. Ο Όμηρος, τελικά, κατηγορήθηκε πως παρουσιάζει τους θεούς κακούς. Το ψέμα και η διαστρέβλωση πάντα καταλήγουν σε αξεπέραστες αντιφάσεις.
Αυτά συνεχίστηκαν και επαυξήθηκαν στους Ρωμαϊκούς χρόνους με τον ισχυρισμό που μόνο τότε διατυπώθηκε, πως οι Τρώες ήταν Έλληνες, με κοινή θρησκεία. Δηλαδή, καλά να πάθουν οι θεομάχοι και αδελφοκτόνοι (επιπλέον) Αχιλλέας, Αγαμέμνων, Οδυσσέας κλπ. (Από τον ένα «πατριωτισμό» στον άλλο…) Αυτοί που υποστηρίζουν τα ίδια σήμερα, παθαίνουν υστερία όταν ανακαλύπτουν πως η Εκκλησία αφόρισε τους ήρωες του 21… Θρηνούν για τον χαμό των Δελφών, αλλά ξεχνάνε πως η αγαπημένη τους Πυθία αποκάλεσε τον Τρώα Πάρη «άνδρα βάρβαρο». [81] Οι μεγαλύτεροι Ιστορικοί και Μυθογράφοι κόπτονται πως οι Τρώες δεν ήταν Έλληνες. (Θουκυδίδης, Ηρόδοτος, Ησίοδος, Πλάτωνας, Παυσανίας, Πλούταρχος, Αριστοτέλης, Ευριπίδης, Σοφοκλής Απολλόδωρος, Φιλόστρατος, Κλήμης Αλεξανδρείας, Πορφύριος, λεξικό Σούδας, Στράβωνας, και ο ίδιος ο Όμηρος, που λέει: «Αυτός που θέλει το φριχτό εμφύλιο πόλεμο δεν έχει ούτε σόι, ούτε νόμο, ούτε σπίτι» [82] )
Δεν μπορεί να πετάμε όλους αυτούς στα σκουπίδια, για χάρη μερικών Σοφών που κολάκευαν τους Ρωμαίους =Τρώες και υπερηφανεύονταν πως είναι και αυτοί Ρωμαίοι, αφού οι Τρώες = Έλληνες = Ρωμαίοι! Κανείς Σοφός πριν τη ρωμαϊκή εποχή δεν συμφωνεί…
Η Ελληνική αντίδραση
Ο Ορφέας θανατώθηκε μαρτυρικά. Ο πραγματικός λόγος ήταν οι αλλαγές που επέφερε στη θρησκεία. Αν ο Όμηρος αποκαλεί την Τροία «ιερή», [83] ήδη ο Ησίοδος, σε μια απάντηση – υπαινιγμό, αποκαλεί έτσι την Ελλάδα. [84] Είναι η πρώτη καταγραμμένη αντίδραση στους Τρώες θεούς. Παρά την επιρροή τους, οι Φρύγες δεν έχαιραν σεβασμού. Η στάση των Ελλήνων απέναντί τους θυμίζει αυτήν των Δυτικών απέναντι στη σύγχρονη Ελλάδα. Μας θεωρούν αρχαίο λαό, δημιουργό του πολιτισμού, αλλά και καθυστερημένους σε σχέση με τη δικά τους πρόοδο. Θέλουν να αποτινάξουν την κληρονομιά μας, γιατί τη θεωρούν υποτιμητική και ξένη ως προς τις δικές τους παραδόσεις και τάσεις. Έτσι έβλεπαν τους Φρύγες και οι αρχαίοι.
Υπήρχε πρόβλημα Εθνικής Ταυτότητας που οδηγούσε στις προσπάθειες ελληνοποίησης, με δημιουργία νέων, πλαστών μύθων ή ριζοσπαστικών ερμηνειών των παλαιότερων, κύρια από τους φιλοσόφους. Αυτό γίνονταν σε στιγμές παρακμής, όπως οι σημερινές, όταν ο Ελληνισμός δημιουργεί ψευτοπαρηγοριές. Την εποχή της ακμής, Έλληνες σαν τον Ηρόδοτο δεν είχαν ανάλογες τάσεις, και οι φιλόσοφοι δεν ντρέπονταν να ομολογήσουν πως διδάχτηκαν στην Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία.
Η ειρωνική χρήση του «βεκεσέληνος» αλλά και του «προσέληνος» (=βλάκες, καθυστερημένοι), ήταν σαρκασμός της νέας λατρείας, αφού πιστεύανε πως ο Ορφέας και ο Μουσαίος κατάγονταν από την Σελήνη. «Μουσαίου και Ορφέως, Σελήνης τε και Μουσών εκγόνων» [85] Η θρησκεία μας προέρχονταν από «Θρακών τους βαρβαρικώτατους, Φρυγών τους ανοητότατους, Ελλήνων τους δεισιδαίμονας» [86]
«Ο Πλάτων κοροϊδεύει τους μαθητές του Ορφέα, που λέει ότι όσους έζησαν καλά τους περιμένει στον Άδη ως βραβείο η αιώνια μέθη» γράφει ο Πλούταρχος. [87] Ο Πλάτωνας δεν τολμά να τραβήξει τα πράγματα στα άκρα, αλλά αποκαλεί τον Ορφέα «δειλό» γιατί δεν τόλμησε να πεθάνει για την αγάπη του. [88] Και ο Πλούταρχος βρέθηκε σε δύσκολη θέση, όταν άρχισε να απέχει από την ωοφαγία εξ αιτίας ενός ονείρου, «υπόνοιαν μέντοι παρέσχον /…/ ενέχεσθαι δόγμασιν Ορφικοίς ή Πυθαγορικοίς», [89] («δημιούργησα υπόνοιες πως ενστερνιζόμουν τα Ορφικά ή Πυθαγορικά δόγματα», σαν να ήταν κάτι κακό, σαν κάτι που θα τον γελοιοποιούσε) γιατί το αυγό ήταν ιερό γι’ αυτούς. Είπαμε πως ο Ορφέας είχε διδαχθεί στην Ίδη από τους Τρώες και τους «Ιδαίους Δάκτυλους»
Η φιλοτρωική τάση των Μύθων οδηγούσε τους ευσεβείς Έλληνες να τους διαψεύδουν, χωρίς να κατανοούν – ή να παραδεχτούν- το λόγο ύπαρξής τους. Ακούστε τον Δίωνα να διαψεύδει τον γνωστό Μύθο του «Μήλου της Έριδος», την κρίση του Πάρη: «είναι οδυνηρό» (να ακούμε) «πως δεν έφτανε στη γυναίκα του Δία η γνώμη του» (άντρα της) «για την εμφάνισή της, αν δεν άρεσε επιπλέον και σε ένα τσομπάνη από την Ίδη…» [90] Ήταν να μην παραλάβουν το θέμα οι Χριστιανοί παπάδες: «Υπάρχουν έφηβοι ωραιότεροι και πιο εκλεπτυσμένοι από τον Φρύγα τσομπάνη…» [:τον Γανυμήδη, που ερωτεύτηκε ο Δίας] [91] γράφει ειρωνικά ο Κλήμης Αλεξανδρείας. Τα γούστα του Δία για ξένα «βεκεσέληνα» αγοράκια ήταν προσβολή της… Εθνικής μας αξιοπρέπειας. Και η Αφροδίτη πήγε με άλλο «Φρύγα τσομπάνη», τον Αγχίση. Ο μύθος του Greec lover είχε καταρρεύσει «εκ παλαιοτάτου»… Το καζάνι σιγόβραζε. Η Ελλάδα προσπαθούσε, μάταια, να βρει τον εαυτό της, γιατί οι θεοί της δεν καταδέχονταν μήτε να την πηδήξουν! Αυτά έσβησαν με την εισροή και άλλων Ανατολικών θεών την Αλεξανδρινή περίοδο, που, σίγουρα, ολοκλήρωσαν πάνω μας, …
Από τις πηγές βλέπουμε πως οι Φρυγικές επιρροές δεν γίνονταν εύκολα αποδεκτές, γιατί ήταν αντεθνικές. Αντί να απορριφθούν, όμως, βαφτίζονταν «Ελληνικές». Η κριτική ήταν έμμεση, γιατί η κατηγορία για «ασέβεια» κρέμονταν πάνω από το κεφάλι των πολιτών. (=δεν ήταν η «μανία» αισχρή, αλλά η χρήση της σαν όνομα, η γλώσσα των Φρυγών μπορεί να είναι αρχαία αλλά αυτοί είναι ηλίθιοι κλπ.) Η στάση του Μάχωνα απέναντι στη «Μανία» θυμίζει τις τωρινές διαμαρτυρίες για τα Εβραϊκά ονόματα του Χριστιανισμού. Ο αληθινός στόχος της κριτικής, τότε και τώρα, δεν είναι τα ονόματα, αλλά η νέα θρησκεία.
Λένε πως η λατρεία της Κυβέλης εισάχθηκε πρώτα στην Πελοπόννησο από τον Πέλοπα. «Η φρυγική και η λυδική αρμονία, που κατάγονται από τους βαρβάρους, έγιναν γνωστές από τους Έλληνες από τους Φρύγες και τους Λυδούς που κατέβηκαν στην Πελοπόννησο με τον Πέλοπα» «Μπορείς να δεις παντού στην Πελοπόννησο και προπάντων στη Λακεδαίμονα μεγάλους χωμάτινους λόφους που τους λένε τάφους των Φρυγών που ήρθαν με τον Πέλοπα.» «Πρώτοι, δίπλα στα βαρέλια των Ελλήνων τραγούδησαν τον ύμνο της Βουνίσιας μητέρας με αυλούς οι συνοδοί του Πέλοπα, και με οξύφωνο ήχο από άρπες τραγούδησαν τον Λυδικό ψαλμό» [92] Υπάρχουν όμως αντίθετες μαρτυρίες για πολύ πιο πρόσφατη καθιέρωση αυτής της λατρείας, μετά τους Περσικούς πολέμους.
Οι ευνούχοι ιερείς της Κυβέλης ονομάζονταν περιπαικτικά «Μητραγύρτες» [=αλήτες της Μητέρας] Οι άγιοι αυτοί άνθρωποι εκδίδονταν (:πηδιόντουσαν, έδιναν κόλο) με αμοιβή, για ιερό σκοπό πάντα. Τους αποκαλούσαν επίσης «Γάλλους» και ποτέ δεν κέρδισαν την εκτίμηση των Ελλαδιτών. «…γένος μιαρώτατον τουτ’ εστίν». [93] Αναφέρεται από τον Αριστοφάνη κάποιος Κλεόκριτος. «Αυτόν τον κορόϊδευαν σαν γυναικωτό και κίναιδο και ξένο, και ταπεινής καταγωγής, και γιο της Κυβέλης. Γιατί στα Μυστήρια της Κυβέλης έπαιρναν μέρος οι εκθηλυσμένοι…». [94] Οι Αθηναίοι εκτέλεσαν τον πρώτο ιερέα της θεάς!
«Ελθών τις εις Αττικήν εμύει τας γυναίκας τη μητρί των θεών, ως εκείνοι φασίν. οι δε Αθηναίοι απέκτειναν αυτόν…». [95] Μετά ενέσκηψε επιδημία (που προφανώς μετέδωσε ο Φρύγας ιερέας, θαύμα – θαύμα…) ή ακαρπία. Έτσι, η λατρεία της Κυβέλης επιβλήθηκε τρομοκρατικά στην Αθήνα [96] με διαταγές του Μαντείου των Δελφών. «Βάραθρον: χάσμα τι φρεατώδες και σκοτεινόν εν Αττική» … «ενταύθα τον Φρύγα τον της μητρός των θεών ενέβαλλον ως μεμηνότα, επειδή προέλεγεν ότι έρχεται η μήτηρ εις επιζήτησιν της κόρης, η δε θεός οργισθείσα ακαρπίαν έπεμψε τη χώρα. και γνώντες την αιτίαν δια χρησμού, το μεν χάσμα κατέχωσαν την δε θεόν θυσίαις ίλαον εποίησαν». [97]
Σε άλλη παραλλαγή, υποχρεώθηκαν να χτίσουν το Μητρώον, δηλ. ναό της Μητέρας των θεών. «λοιμού δε γενομένου, έλαβον χρησμόν ιλάσασθαι τον πεφονευμένον, και δια τούτο ωκοδόμησαν βουλευτήριον εν ω ανείλον τον μητραγύρτην, και περιφράττοντες αυτό, καθιέρωσαν τη μητρί των θεών»…. «εχρώντω δε τω μητρώω αρχείω και νομοφυλακείω..». [98]
Το Βάραθρον υπήρχε όμως κατά τους Περσικούς πολέμους, γιατί εκεί ρίξανε, πολύ πολιτισμένα, τους Πέρσες πρεσβευτές. (όπου Ασιάτης και βάραθρον) Άρα αυτά έγιναν μετά, σε προχωρημένους ιστορικούς χρόνους.
Κατά την Ιωνική Επανάσταση οι Έλληνες έκαψαν τα ιερά της Κυβέλης στις Σάρδεις. Ο Ηρόδοτος, που ως Μικρασιάτης είναι ήδη πιστός της θεάς, το δικαιολογεί ως «ατύχημα». Είναι η θεωρία των παράπλευρων απωλειών. Οι Πέρσες εμφανίστηκαν ως υπερασπιστές της Ελληνικής (=Φρυγικής) θρησκείας από τους… Έλληνες, ζητώντας εκδίκηση για τα «καμένα ιερά και τα άλση»! [99]
Οι Έλληνες, λοιπόν, δεν λάτρευαν την θεά αρχικά. Υιοθετήθηκε με τον Ελληνικό αποικισμό της Μικράς Ασίας. (Και μετά τους Περσικούς πολέμους, στην κυρίως Ελλάδα, και μάλιστα χωρίς να έχει παλλαϊκή αποδοχή) Τότε διαμορφώθηκε οριστικά η αποκαλούμενη Ελληνική θρησκεία, και χτίστηκε το ιερό των Δελφών (τον 8ο-7ο αι πΧ [100] ) αφιερωμένο στο «Λυκηγενή» [101] και «Εώιο» [102] (=Ασιάτη, Ανατολίτη) Απόλλωνα. Το Μαντείο δεν έγινε αποδεκτό από τους ίδιους τους Φωκείς, και προκάλεσε αρκετούς «Ιερούς» πολέμους, πάντα πασχίζοντας για την Ειρήνη, μέσω των Αμφικτιονιών, που δημιουργήθηκαν για να ισοπεδώσουν μια Ελληνική πόλη, την Κρίσσα.
Ανάλογοι «Ιεροί πόλεμοι» αντανακλώνται στους περισσότερους Μύθους, όπου δεν υπάρχει σχεδόν Ήρωας που να μην τιμωρήθηκε από τους Ολύμπιους ως «αμαρτωλός». Και ο Ηρακλής ήρθε στα χέρια με τον Απόλλωνα, για τον Μαντικό Τρίποδα. Είναι ενδείξεις σφοδρών θρησκευτικών πολέμων, γιατί οι Ήρωες – Βασιλείς ήταν και Αρχιερείς την προϊστορική εποχή. Ονομάζουμε «πάτρια» τη Φρυγική θρησκεία που τους θεώρησε «θεομάχους»…
Στη Ρώμη [103] η λατρεία της Κυβέλης επιβλήθηκε με διαταγές της Απολλώνιας Μάντισσας Σίβυλλας. Οι Ρωμαίοι, απόγονοι του Τρώα Αινεία, κουβάλησαν στη Ρώμη και το ξόανο της θεάς. Ο Αυτοκράτορας Ηλιογάβαλος έφτασε στο σημείο να ευνουχιστεί ως «Γάλλος». [104] Έτσι το «εθνικό» μας Μαντείο επέβαλλε την Φρυγική καταγωγή του Δωδεκάθεου διεθνώς. Και μάλλον είχε δίκιο.
Όταν ο Γναίος Πομπηίος κατακτούσε την –Ελληνική πλέον- Μικρά Ασία, διάβηκε τον Σαγγάριο, και τον υποδέχτηκαν «Γάλλοι παρά Άττιδος και Βαττάλου των εκ Πεσσινούντος ιερέων της μητρός των θεών» βεβαιώνοντας τον πως η θεά είπε πως θα νικήσει. [105] Ο δεύτερος γύρος της Ιλιάδας. Οι απόγονοι Τρώων πάντα βρίσκουν τρόπο να συνεννοηθούν. Αυτή ήταν η μητέρα του βασιλιά του Ολύμπου και οι ιερείς της. «Αισχρόν γαρ όνομα Φρυγιακόν…»
Η απάντηση στα γραπτά των… αρχαίων συγγραφέων είναι απλή. Διατεινόμαστε πως όλοι, Ρωμαίοι, Τρώες, Φοίνικες, Κάρες, Φρύγες, Λύκιοι, Λυδοί, μέχρι και οι Χετταίοι, ήταν Έλληνες. Είναι δικαίωμά μας, γιατί είναι μια γνώμη.
Μάλιστα διαβεβαιώνουμε (!) πως αυτά τα γράφει ο… Ηρόδοτος και ο.. Πλάτωνας, που μάλιστα πίστευε, λέει, και στην Αρία Φυλή! [106]
Πάνω απ’ όλα, ανατριχιάζουμε από θιγμένο πατριωτισμό όταν μας εξηγούν με μύριες αποδείξεις πως οι Χριστιανοί κουβάλησαν στην πατρίδα μας μια ξένη, Ασιατική θρησκεία…
Αυτά λέμε στους βεκεσέληνους…
[1] Σύμφωνα με τους Αθηναϊκούς Μύθους, όλα τα στοιχεία του πολιτισμού –εκτός από την γραφή ίσως, (καλλιέργειες της ελιάς, αμπελιού, σιτηρών, κεραμική, μεταλλουργία, νόμισμα, άλογο, άρμα, καράβι, κλπ) δόθηκαν από τους θεούς Ποσειδώνα, Αθηνά, Ήφαιστο, Δήμητρα και Διόνυσο πρώτα στους Αθηναίους, κατά τη διάρκεια της βασιλείας των Ερεχθειδών. Επίσης, έλεγαν πως είναι οι μόνοι Έλληνες που δεν μετανάστευσαν ποτέ από τον τόπο καταγωγής τους.
[2] Ιωάννης Μαλάλας, βιβλίο 5, σελ. 96. «…Δαναού…» «…και Αγήνορος των Σιδωνίων» [Φοινίκων] «εκ Πλησιόνης…» «του Δαναού θυγατρός, εγεννήθη ο Άτλας» (όχι ο γνωστός Άτλας) « και η Ηλέκτρα, εξ ής ο Δάρδανος βασιλεύς, εξ ου ο Τρώος και οι του Ιλίου βασιλείς. Και δια Φοίνικα, τον Αγήνορος υιόν, ούτινος εγένετο απόγονος Δύνας βασιλεύς, ο Εκάβης» (βασίλισσα της Τροίας, κόρη του Φρύγα βασιλιά) «πατήρ»
[3] Σούδα, λήμμα «τα από Ναννάκου», «Νάννακος» και «Τα Ναννάκου κλαύσομαι».
[4] Ηρόδοτος, Ευτέρπη, 2.
[5] Η λογική ερμηνεία που δίνει το λεξικό Σούδας είναι ότι τα παιδιά μιμούνταν τα βελάσματα των κατσικιών.
[6] Οι Αρκάδες πίστευαν πως υπήρχαν πριν τη δημιουργία της Σελήνης. Τους ονόμαζαν «προσέληνους». Και αυτό το επίθετο ήταν ειρωνικό.
[7] Λεξικό Σούδας, λήμμα «Βεκεσέληνε»
[8] «Οι τους Αιγυπτίους οσημέραι γελώντες ου παύεσθε». Κλήμης Αλεξανδρείας, «Προτρεπτικός προς Έλληνας», ΙΙΙ, σελ. 36
[9] Πλούταρχος, περί Ίσιδος και Οσίριδος, 71
[10] Αριστοφάνης, Βάτρ. 1406
[11] Αριστοφάνης, Νεφ. 1129
[12] Ήταν βασιλιάς τους. Πλούταρχος, «Περί Ίσιδος και Οσίριδος» 24.
[13] Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη λήμμα «Φρύγες»
[14] Σούδα λήμμα «Ουδέν ήττον»
[15] Πάριον Χρονικόν, 19-21
[16] Πλούταρχος, περί Ίσιδος και Οσίριδος 29
[17] Ηρόδοτος, 2.53
[18] Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμματα «Ορφεύς» και «Ορφισμός», Πλάτων «Πολιτεία» Β 364e (Ορφικά, τομ.4 σελ. 178) και αλλού.
[19] Κλήμης Αλεξανδρείας, Στρωματείς, Ε΄ VIII, σελ. 130 στ. 24
[20] Σούδα, λήμμα «Ευοί σαβοί»
[21] Κλήμης Αλεξανδρείας, «Στρωματείς» Α XVI σελ. 265 – Ιλιάς, Β 831 και Λ 330
[22] Κλήμης Αλεξανδρείας Προτρεπτικός προς Έλληνας ΙΙ σελ. 23. Οι άλλες εκφράσεις από το λεξικό Δημητράκου, λήμμα «μανία».
[23] Λεξικό Δημητράκου, λήμμα «μανία»
[24] Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, ΙΓ 578, σελ. 118 Υπήρχε μια Εταίρα στην Αθήνα που είχε ονομαστεί έτσι, Μανία, γιατί επαναλάμβανε συνεχώς τη λέξη, και ο ποιητής Μάχων το θεώρησε σκάνδαλο, γιατί μια γυναίκα, και μάλιστα μια εκλεπτυσμένη εταίρα, καύχημα του πολιτισμού μας, στο κέντρο της Ελλάδας, είχε Φρυγικό όνομα: «αισχρον γαρ όνομα Φρυγιακόν γυναίκ’ έχειν, και ταυθ’ εταίραν εκ μέσης της Ελλάδος» Αισχρό ήταν το όνομα, όχι η Εταίρα, προς θεού – Βαγαίου…
[25] Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Μανία»
[26] Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, ΙΑ΄, 76, σελ 174, ΙΕ΄, 4, σελ 21, και αλλού.
[27] Σούδα, λήμμα «Μάνης»
[28] Αριστοφάνης, Όρνιθες, 523 και Βάτραχοι, 964.
[29] Σούδα, λήμμα «Βασσαρίς» και «Βάσσαρος».
[30] Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη λήμμα «Φρύγες»
[31] Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, ΙΔ΄, 38, σελ. 119 «καίτοι κλύω Ασιάδος μιτρηφόρους Κυβέλας γυναίκας, παίδας ολβίων Φρυγών, τυπάνοισι και ρόμβοισι και χαλκοκτύπων βόιμβοις βρεμούσας αντίχερσι κυμβάλων…»
[32] Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, Α΄, 39, σελ. 120
[33] Παλαιά Διαθήκη, Έξοδος, ΙΕ΄, 20-21
[34] Παλαιά Διαθήκη, Βασιλειών Α΄, Ι’ 5-10
[35]Παλαιά Διαθήκη, Βασιλειών Β΄, ΣΤ΄, 14-16
[36] Απολλόδωρος, Γ΄, V, 1
[37] Κάκτου, Ορφικά, τομ. Β΄, σελ. 242. Ιωάννης Λυδός
[38] Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, Ε΄, 33, σελ. 107
[39] Παλαιά Διαθήκη, Κριταί, ΙΑ΄, 34-39
[40] Προς Κορινθίους, Α΄, ΙΓ΄, 1
[41] Παυσανίας Αχαϊκά, 17, 9
[42] Παλαιά Διαθήκη, Ιερεμίας, ΚΗ΄, 27-28 και ΚΣΤ΄, 9-10
[43] Ευσέβιος Καισαρείας, Ευαγγελική προπαρασκευή, Θ΄, ι΄, σελ. 326
[44] Ηρόδοτος, 7, 20
[45] Κάκτου, Ορφικά, τομ 2 σελ185,Διόδωρος Σικελιώτης, Ε 64, 4
[46] Κάκτου, ορφικά, τομ Β σελ. 232.
[47] Κάκτου, ορφικά, τομ. Β σελ. 166. Τζέτζη, εξηγ. εις Ιλιάδ.
[48] Κάκτου, Ορφικά, τομ. Β σελ. 301 και υποσ, αρ. 87
[49] Κλήμη Αλεξανδρείας, Στρωματείς Α ΧΧΙ, σελ 290
[50] Απολλόδωρος, Β΄, VII, 1-2
[51] Ευσέβιος Καισαρείας (Χριστιανός) Ευαγγελική προπαρασκευή, Α 6.4 και Ι 4,4
[52] Ηρόδοτος, 7, 20
[53] Παυσανίας, Αχαϊκά, 19, 1-10
[54] Παυσανίας, Φωκικά, 12, 6
[55] Παυσανίας, Ηλιακά Α΄, 1, 7
[56] Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, ΙΔ΄, 18, σελ. 63, 65, πργρ 20, σελ.71
[57]Οδύσσεια, α, 335
[58] Ηρόδοτος,. Κλειώ, 105
[59] Παυσανίας, Λακωνικά, 15, 10 και 17, 5
[60] Σούδα, λήμμα «κνώσσω». (Πλούτ. βι. Λευκ. 12)
[61] Πλάτων, «Κρατύλος», 409 e – 410
[62] Πλάτων, Κρατύλος, 392 d – 393 b
[63] Ιλιάς Β 867 κ.ε.
[64] Ιλιάς, Γ 166 κ.ε.
[65]Την αναφέρει έτσι, ή με ανάλογες εκφράσεις, τουλάχιστον 8 φορές στην Ιλιάδα (Δ.46, 164, 416, Ε.648, Ζ,.96, 277, 448, Η, 20 και μια στην Οδύσσεια α, 1. 2.
[66]Οδύσσεια, α, 335
[67] Οδύσσεια, γ 137
[68] Ιλιάς, Ε 379-380
[69] Ιλιάς Ε 406
[70] Μνεία του χρησμού και της λατρείας κάνει ο Παυσανίας, «Βοιωτικά» 18,5. Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Έκτωρ»
[71] Σύμφωνα με μαρτυρία του Ίδιου, Ιουλιανού, «Επιστολαί», επ. 78, σελ. 135
[72] Φιλόστρατος, Ηρωικός 681 σελ. 80
[73] Σούδα, λήμμα «Κιλικών»
[74] Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Ελλάς, ομηρική εποχή»
[75] Λεξικό Σούδας λήμμα «Παλλάδιον» και «Διομήδειος ανάγκη»
[76] Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Παλλάδιον»
[77] Ιλιάδα, Η 450 και Μ, 5 – 9
[78] «Αιθίοπας τοίνυν ιστορούσι πρώτους ανθρώπων απάντων είναι…» «παρ’ αυτοίς πρώτοις καταδειχθήναι θεούς τιμάν και θυσίας επιτελείν και πομπάς και πανηγύρεις και τάλλα δι ών άνθρωποι το θείον τιμώσι…» Διόδωρος Σικελιώτης, Γ΄, 2
[79] Ησίοδου, Έργα και Ημέραι, 127-142
[80] Πλούταρχος, περί της Ηροδότου κακοηθείας, 11
[81] Ηρόδοτος 7, 169
[82] Το λέει ο Νέστωρ για να πάψει ο καυγάς μεταξύ Αγαμέμνονα και Διομήδη. Ιλιάς, Ι, 63.
[83] Οδύσσεια α, 2
[84] «Ελλάδος εξ ιερής Τροίην ες καλλιγύναικα» (Έργα και Ημέραι, 653) Ο Όμηρος αποκαλεί έτσι την Ελλάδα Ιλ. Β 683 «Φθίην ηδ’ Ελλάδα καλλιγύναικα», αν και εδώ, «Ελλάδα» είναι περιοχή της Θεσσαλίας, από όπου ξεκίνησε το τοπωνύμιο. Από τα συμφραζόμενα εξάγεται πως ο Ησίοδος, αντίθετα, χρησιμοποιεί τον όρο με την σημερινή έννοια.
[85] Πλάτων, Πολιτεία, Β 364 e
[86] Κλήμη Αλεξανδρείας, Προτρεπτικός προς Έλληνας, ΙΙ, σελ 24
[87] Πλούταρχος, Κίμων – Λεύκιος 1, στα Ορφικά του Κάκτου, τομ Γ, σελ 41
[88] Πλάτων, Συμπόσιον, 179d, Κάκτου, Ορφικά, τομ β σελ. 200-201
[89] Πλούταρχος, Ηθικά (Συμπόσ.) 635 e, στα Ορφικά του Κάκτου, τομ. Γ σελ. 164
[90] Δίων ο Χρυσόστομος, «Τρωικός» σελ 159
[91]Κλήμη Αλεξανδρείας, «Προτρεπτικός προς Έλληνας» ΙΙ, σελ. 35 κ.έ.
[92] Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, ΙΔ΄, 21, σελ.71-73
[93] Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, ΣΤ΄, 9, σελ. 32 «…Μετά γε νη Δία, τους μητραγυρτούντας γε. πολύ γαρ αυ γένος μιαρώτατον τουτ’ εστίν»
[94] Σούδα, λήμμα «Κλεόκριτος», Αριστοφάνης, Όρνιθες, 877 και Βάτραχοι, 1437.
[95] Λεξικό Σούδας, λήμμα «Μητραγύρτης»
[96] Ρισπέν, Ελληνική Μυθολογία τομ. β σελ. 17.
[97] Λεξικό Σούδας, λήμμα «Βάραθρον»
[98] Λεξικό Σούδας, λήμμα «Μητραγύρτης»
[99] Ηρόδοτος, 7, 8
[100] Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη λήμμα «Δελφοί», συμπλήρωμα.
[101] Ιλιάς Δ, 101 και 119
[102] Απολλόδωρος Ρόδιος, 2, 686
[103] Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Ιδαία» και «Ρέα Κυβέλη» Δες και Σούδα, λήμμα «Μητρωακαί».
[104] Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Γάλλοι»
[105] Λεξικό Σούδας, λήμα «Γάλλος»
[106] «Λαοί και φυλές της Μικράς Ασίας», Γεωργίου Κλεάνθους Σκαλιέρη, σελ 420. «Οι εκ Μικρασίας ελθόντες Προέλληνες, κατά τον Ηρόδοτον και τον Πλάτωνα ανήκοντες εις την Αρίαν φυλήν, ωνομάζοντο Φρύγες, Λυδοί και Κάρες.» Νομίζω πως τα αποσπάσματα που έχω παραθέσει, είναι αρκετά σαν απάντηση για κάποιον που δεν είναι βεκεσέληνος…(οι αρχαίοι θεωρούσαν ως Αρία φυλή τους… Πέρσες, και ονόμαζαν τις περιοχές τους «Αριανή». Τα ονόματα των Περσών βασιλέων περιέχουν, πράγματι, το συνθετικό «Αρ»)